Postcodes en de verschillende systemen in de wereld

De mensheid besefte al heel vroeg dat het noodzakelijk was om een regionale of zelfs landelijke manier in te voeren om gebieden virtueel te markeren voor onder andere post en andere doeleinden. Deze drang werd alsmaar sterker toen de populaties in steden bleven groeien en de steden daardoor steeds complexer werden. De postcode was geboren.

Al in 1857 werd duidelijk dat Londen de behoefte had om een verdeling te maken van de alsmaar groeiende stad. Zo besloot men het eerst te verdelen in 10 subgebieden waarna het in de loop van de jaren werd overgenomen door andere Britse steden zoals Manchester en Liverpool.

London postcodes in 1857

Eerste postcodes

De eerste postcodes kenden nog geen nummers. De postcodes in Londen waren gebaseerd op de vier windstreken: noord, oost, zuid en west. Zo was er bijvoorbeeld het NW (noordwest) district, het SW (zuidwest) district en het EC (oostelijk centraal) district. Op deze manier werd een eerste scheiding gemaakt tussen de verschillende gebieden. Nog voordat de Eerste Wereldoorlog was begonnen, hadden al heel veel andere Europese steden dit stelsel overgenomen van de Britten. Zelfs de Amerikanen waren onder de indruk en uit documenten blijkt dat in de jaren ’20 onder andere Boston al een postcode had gekregen, maar het zou nog een tijdje duren voordat deze landelijk zou worden uitgerold.

Een scheiding op het gebied van windstreken was echter niet toekomstbestendig. Door de explosieve groei in de steden en de introductie van de post die nu naar de meest afgelegen plekken moest gaan, werd duidelijk dat het toenmalige postcodesysteem niet toereikend zou zijn. Het was in 1932 Oekraïne, toen nog onderdeel van de Sovjet-Unie, die de allereerste moderne postcodes introduceerden. Zij waren de eersten die een zogeheten ‘index’ creëerden. Een voorbeeld van een postcode was: 11 y 15. In dit geval was 11 het getal voor Kiev, y stond voor het land (Oekraine) en 15 was de nummer van het district in Kiev.

Het systeem zou slechts 7 jaar gebruikt worden. In 1939, net voordat de Tweede Wereldoorlog begon, werd abrupt gestopt met de postcodes. Het is nog altijd onduidelijk wat de precieze reden is geweest, maar men vermoed dat dit om strategische redenen is gebeurd. Niet alleen doordat de Molotov-Ribbentroppact in werking werd gesteld, maar ook doordat de nieuwe Communistische Partij een nadruk wilde leggen op het nationalisme door deze ‘verdeling’ te stoppen. De belangen van Sovjet-Unie moesten alsmede zwaarder moeten wegen dan Oekraïne.

Na de Sovjet-Unie was het in 1941 Duitsland, gevolgd door Singapore in het jaar 1950, Argentinie (1958), de Verenigde Staten in 1963 (daar “ZIP code” genoemd) en Zwitserland in 1964 die het systeem toe begonnen te passen in hun eigen land. In de tussentijd waren de Britten in 1959, voor het eerst in Norwich, begonnen met de uitrol van hun landelijke postcodesysteem die tot op de dag van vandaag wordt gebruikt. Postzegels en flyers werden in landen gebruikt om de bekendheid en het gebruik van postcodes te stimuleren.

VS postzegel uit 1973 – promotie van de ZIP code. Bron: U.S. Postal Service

Introductie van postcodes in Nederland

Ook in ons eigen land werd de postcode uiteindelijk ingevoerd. Dit gebeurde in het jaar 1976, iets later dan de meeste landen. De PTT had veel moeite gestoken in het bedenken van de juiste combinaties, onder andere omdat de postcodes in het land moesten passen in het al bestaande bedrijfsstructuur van de PTT zodat bijvoorbeeld sorteermachines de postcodes moesten kunnen herkennen. Overigens mochten eerst bedrijven gebruikmaken van het nieuwe systeem. Pas twee jaar later werd het uitgerold naar de ‘gewone burger’.

Het waren de limitaties van de PTT die postcodesysteem mede hierdoor niet de meest logische maakten. Aan de gemeenten werd gevraagd welke vier nummers zij wilden gebruiken, maar dit begon chaotisch te worden. Zodoende werd besloten om te beginnen met de randstad. Amsterdam, Den Haag en Rotterdam waren als eerst aan de beurt. De hoogste nummers werden toegekend aan de noordelijke gebieden van Nederland.

Als we de Nederlandse postcodes vergelijken met de allereerste postcodes in de Sovjet-Unie, dan zien we veel gelijkenissen. Zo geven de eerste twee cijfers in ons geval ook de naam van een gemeente aan. 30 is bijvoorbeeld Rotterdam, terwijl 73 Apeldoorn betreft. Dit principe werd toen ook al gebruikt. De laatste twee cijfers worden gebruikt om een deel (bijv. stadsdeel en straatnamen) aan te geven. Dit betekent overigens dat de combinatie van postcode en straatnaam niet per se uniek hoeft te zijn, want meerdere mensen kunnen dezelfde postcode en straatnaam hebben. In dat geval is het huisnummer allesbepalend; die is namelijk uniek. Het kan ook zo zijn dat een postcode precies 1 straat aangeeft, maar de regel is dat elke postcode aan maximaal 25 adressen gekoppeld worden. De kans is dan ook groter dat een postcode zonder huisnummer niet uniek is dan andersom.

Postcodegebieden in Nederland met de eerste twee cijfers van de postcode per gebied

Overigens mogen sommige letters niet worden gebruikt in Nederlandse postcodes. Dit zijn de combinaties ‘SS’, ‘SD’ en ‘SA’. De reden dat dit niet mag, is vanwege hun associaties met Nazi-Duitsland.

Postcodes in België

Onze buren hebben een soortgelijke geschiedenis: de introductie van de postcode werd daar voornamelijk begeleidt door de Belgische postdienst (nu Bpost). Het werd in 1969 ingevoerd en bestond toen nog alleen uit cijfers. Dit is ook de reden waarom het woord postnummer nog altijd populairder is dan postcode. De postcode bestaat in België uit een getal van vier cijfers tussen 1000 en 9992. Zo zijn de nummers 2000 tot en met 2999 gereserveerd voor Antwerpen terwijl 1000-1299 refereren aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

De postcodes in België zijn samengesteld uit een sorteersector (eerste twee cijfers), postkantoren (derde cijfer) en de zogenaamde uitgiftekantoren (vierde cijfer). Deze kantoren zijn vergelijkbaar met de Nederlandse sorteercentra van PostNL.

Andere interessante feiten over postcodes

De postcodes in Nederland met gemiddeld genomen de hoogste inkomens, bevindt zich in 2241-2245 (Wassenaar), gevolgd door 1261 (Blaricum)
De langste postcode op de wereld telt 10 cijfers (formaat: xxxxx-xxxxx) en wordt gebruikt in Iran.
De beroemdste postcode op de wereld is 90210. Deze staat voor Beverly Hills.
Sommige landen hebben geen postcode. Momenteel hebben de volgende landen geen postcode systeem: Angola, Antigua & Barbuda, Aruba, Bahama, Belize, Benin, Bolivia, Bonaire, Botswana, Bouveteiland, Burkina Faso, Burundi, Centraal Afrikaanse Republiek, Comoren, Congo (Brazzaville), Congo (Kinshasa), Cook Eilanden, Curaçao, Djibouti, Dominica, Equatoriaal Guinea, Eritrea, Fiji, Gabon, Gambia, Ghana, Grenada, Guyana, Hong Kong, Ivoorkust, Jamaica, Kameroen, Kiribati, Libië, Macao, Mali, Mauritanië, Noord-Korea, Oeganda, Oost-Timor, Qatar, Rwanda, Saba, Sao Tome & Principe, Seychellen, Sierra Leone, Sint Eustatius, Sint-Maarten, Solomon Eilanden, Suriname, Syrië, Togo, Tokelau, Tonga, Tsjaad, Tuvalu, Vanuatu, Verenigde Arabische Emiraten, Yemen, Zimbabwe.
- Bijvoorbeeld: in Suriname bestaat het adres enkel uit een straatnaam, huisnummer en woonplaats.
Bedrijven kunnen tot drie verschillende soorten postcodes hebben.
Sommige steden of gebieden kunnen meerdere postcode systemen beslaan. Bijvoorbeeld: het gebied Campione d’Italia heeft zowel een Zwitsers (6911) als een Italiaanse postcode (22060).
Noord-Cyprus heeft gebruikt een viercijferig postcode, maar voor post van en naar Turkije, wordt het Turkse systeem van 6 cijfers (startend met 922) gebruikt.
Bepaalde gebieden of landen hebben een systeem dat is toegewezen door een ander land. Zo hebben Hong Kong en Macao respectievelijk 999077 en 999078 toegewezen gekregen door China.