Wat is de Grijze Wolvengroet en waarom is het belangrijk voor Turken?

De Grijze Wolvengroet is een eeuwenoude symbool van de Turken, maar in 2024 in de spotlights nadat een voetballer op het Europees Kampioenschapsvoetbal 2024 dit symbool wereldkundig maakte. Maar wat is de Grijze Wolvengroet en wat is de betekenis hiervan?

Alhoewel de Grijze Wolvengroet, ook wel de Bozkurt-groet genoemd, tegenwoordig wordt geassocieerd met de Turkse nationalistische partij MHP, heeft het een geschiedenis die niets te maken heeft met de politiek.

Historie van de Grijze Wolvengroet

Het gebaar werd door verschillende Turkse stammen, zoals de Hunnen, Kıpçakken en Peçenekken, ook gebruikt om hun identiteit als Turk te tonen. De Perzische Firdevs-i beschreef dit symbool al in de 10e eeuw in zijn werk “Şehname”, waar hij vrouwen afbeeldde die het Bozkurt-teken maakten.

Archeologische vondsten in China tonen beelden van Turkse heersers die het Bozkurt-teken maken, wat bevestigt dat dit symbool al in de 6e eeuw werd gebruikt door de Göktürken (waar Turken oorspronkelijk vandaan komen) en andere Turkse staten als teken van overwinning. Ook staat het op de turquoise vlag van de Göktürken.

De vlag van de eerste Turkse staat: de Göktürkler

In de Turkse mythologie speelt de grijze wolf, Asena, een centrale rol. Het verhaal van Ergenekon vertelt hoe de Turken na een nederlaag naar een afgelegen vallei vluchtten, waar ze generaties lang geïsoleerd leefden. Uiteindelijk smolt een smid een berg van ijzer om een doorgang te creëren, waardoor ze konden ontsnappen. Tijdens hun uittocht werden ze geleid door een mystieke grijze wolf, die hen naar een nieuw land leidde en hun vrijheid herstelde. Deze vrouwelijke wolf, Börteçine, is het symbool van de Turken en wordt gezien als een heilig dier dat de Turken de weg wijst in tijden van nood.

Het symbool van de grijze wolf wordt mede daardoor geassocieerd met leiderschap, strijdlust en vrijheid. Turkse en Mongoolse stammen geloven dat ze afstammen van deze heilige wolf. Dit geloof komt ook tot uiting in de Göktürk-vlag, die een wolvenkop afbeeldt.

Daarnaast wordt in de Turkse volkscultuur de grijze wolf gezien als een beschermend symbool. Het dragen van een wolventand zou beschermen tegen het boze oog, en het zien van een wolf in de droom wordt als een goed voorteken beschouwd.

Politici van links en rechts gebruiken het als teken van het ‘Turk zijn’

Ook politici van andere stromingen dit symbool. Zo maakte Kemal Kılıçdaroğlu, leider van de Republikeinse Volkspartij (CHP), tijdens een referendumcampagne in 2017 het Bozkurt-teken om zijn aanhangers te groeten. Dit leverde hem zowel lof als kritiek op. Zijn reactie: “Wij zijn ook nationalisten.”

Sommige islamisten bekritiseren het symbool omdat zij vinden dat nationalisme in strijd is met de islam. Voormalig AKP-parlementslid İbrahim Korkmaz beweerde zelfs dat het teken, omdat het ook door de christelijke Gagaoezen wordt gebruikt, niet in overeenstemming is met de islam.

Overigens is het gebruik van de Grijze Wolvengroet in landen zoals Frankrijk en Oostenrijk verboden. Turken noemen dit discriminatie en ongegrond, omdat de groet het Turk zijn symboliseert en elk land soortgelijke figuren kent. Hierbij wordt het voorbeeld van de haan in Frankrijk of de adelaar in Oostenrijk aangekaart.

Atatürk en de Grijze Wolf

Ook de grondlegger van de Turkse republiek, Mustafa Kemal Atatürk, had de Grijze Wolf hoog in het vaandel staan. Zo gaf Atatürk in 1922 de opdracht voor de uitgifte van postzegels met een afbeelding van de Grijze Wolf, welke gebaseerd is op de legende van Ergenekon.

Bozkurt postzegel, uitgegeven ten tijde van Atatürk — Bozkurt postzegel uit 1922, uitgegeven ten tijde van Atatürk

Dit was een bewuste keuze om een sterk nationaal symbool te bevorderen dat de Turkse eenheid en veerkracht weerspiegelde. De Grijze Wolf werd gebruikt als een symbool in verschillende nationale propagandacampagnes om een gevoel van nationale trots en identiteit te versterken, dat op dat moment, ten tijde van de oorlog en het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk, benodigd was.

Voor Atatürk waren deze verhalen dus meer dan mythen; ze waren krachtige symbolen die de Turkse bevolking konden verenigen en inspireren.

De Grijze Wolvengroet tijdens het EK 2024

Hierom is de ophef van de Turken des te groter. Nadat de Turkse voetballer Merih Demiral de groet had gedaan, kreeg hij een straf van twee wedstrijden door de UEFA. Turken zien dit als discriminatie, omdat Jude Bellingham een obsceen gebaar maakte en daar initieel ‘slechts’ een geldboete voor kreeg. De UEFA, daarentegen, stelde dat Demiral’s actie politiek geladen was, wat in strijd is met de regels van de organisatie die politieke uitingen tijdens sportevenementen verbiedt.

Echter, veel Turken wijzen erop dat de Bozkurt-groet een onderdeel is van hun culturele erfgoed en geen politieke boodschap. Ze voelen zich onrechtvaardig behandeld in vergelijking met de straf die Bellingham kreeg, welke heeft geleid tot een breder debat over dubbele standaarden en culturele gevoeligheid in internationale sportorganisaties. Overigens kreeg Bellingham daarna alsnog 1 wedstrijd boete.