WhatsApp vs Signal: de strijd om de consument

WhatsApp is niet meer weg te denken uit onze leven. Zelfs de meest digibete personen weten wat een ‘appje sturen’ of ‘whatsup’ is en soms hebben ze het – zonder het door te hebben – er meerdere verzonden naar een vriend, vriendin of familielid. En dan praten we nog niet over 80-plussers die WhatsApp en het beeldbellen gebruiken om hun (klein)kinderen te kunnen zien en spreken. Onder druk van met name privacy evangelisten wordt nu Signal naar voren geschoven om WhatsApp te vervangen: maar waarom eigenlijk?

Geschiedenis WhatsApp

WhatsApp werd in februari 2009 opgericht door ex-Yahoo! werknemers Brian Acton en Jan Koum. Toen de twee de potentie zagen van de Apple App Store, besloten ze een app te maken die direct messaging (dus directe communicatie zoals chats) mogelijk zou maken. Acton regelde een Russische ontwikkelaar die hij op het internet had gevonden en binnen enkele maanden was de app gereed om uit te rollen. Ondanks het feit dat de app eerst te kampen had met problemen, werd het met name na de introductie van ‘push notificaties’ een succes. In oktober 2009 had het al plusminus 250.000 gebruikers en het zou niet lang duren voordat hun succes opgemerkt zou worden door de tech giganten zoals Google, Microsoft en Facebook. Het was Mark Zuckerberg’s Facebook die de clash om WhatsApp won en voor een slordige 19 miljard Euro het bedrijf inlijfde: op dat moment had het al 600 miljoen gebruikers en het zou nog 1 jaar duren voordat het de meest populaire chat app van de wereld zou worden. De statistieken logen er niet om: in januari 2015 had het maar liefst 700 miljoen gebruikers die samen in totaal 30 biljoen ‘appjes’ per dag stuurden.

De vraag was: wat zou Facebook verdienen aan een gratis app die bijna 20 miljard Euro had gekost? Het antwoord voor Zuckerberg was simpel: data. Heel veel data. Miljarden data.

Op het moment dat Facebook het bedrijf had overgenomen, had het te kampen met een storing. Concurrent Signal, die op dat moment nog als twee separate apps (TextSecure & RedPhone) op de markt werd gebracht, zag haar kans schoon en deelden met de wereld dat ze miljoenen extra gebruikers hadden verworven nadat WhatsApp (tijdelijk) uit was gevallen. Iets waar ze eerder nog van hadden kunnen dromen, doordat TextSecure bij lange na niet zo populair was als WhatsApp.

WhatsApp had ook te kampen met weerstand vanuit privacy perspectief. Zo werden ze al eens teruggefloten voor het tonen van reclame en het opslaan van creditcard gegevens die nodig waren om het bedrag van 1 dollar per jaar te betalen zodat je kon blijven WhatsAppen. Dit allemaal werd na Facebook’s acquisitie teniet gedaan en de app bleef alsnog ‘gratis’. Maar voor niets gaat de zon op: Facebook had een andere manier om geld te verdienen aan WhatsApp en dat had alles te maken met hoe werd omgegaan met de data die de app vergaarde.

Privacy

Signal werd opgericht in 2010 en had vanaf dat moment maar een doel: het mogelijk maken van een beveiligde omgeving waarin mensen op een veilige manier met elkaar konden communiceren. Een ander belangrijk punt en het grootste verschil met alle andere apps was dat het geheel open source zou zijn. Dat wil zeggen dat de broncode wordt gepubliceerd voor derden, wat de transparantie en ontwikkeling bevordert. Zowel RedPhone, dat voor bellen werd gebruikt, als TextSecure, waren met dat idee op de markt gebracht door security expert Marlin Moxiespike. Enkele maanden voordat TextSecure en RedPhone zouden worden samengevoegd en een nieuwe identiteit zou krijgen, werd TextSecure met end-to-end encryptie beveiligd. Dit komt er praktisch op neer dat zowel de ontvanger als de verzender van de berichten niet kunnen worden afgeluisterd door andere mensen doordat de berichten versleuteld worden verstuurd en alleen de telefoons van de verzender en ontvanger deze berichten kunnen ontsleutelen.

WhatsApp had het nieuws ook gekregen en zij besloten een jaar later hetzelfde toe te passen op de WhatsApp berichten. In feite betekende dit dat niemand binnen WhatsApp en dus Facebook berichten van anderen kon lezen, maar dat wilde nog niets zeggen over alle metadata die het opneemt, zelfs als de gebruiker een andere app gebruikt of simpelweg slaapt. Dit is dan ook de enige reden geweest waarom Facebook zoveel geld heeft gespendeerd om het bedrijf achter de welbekende appjes te kopen. Metadata is, in simpele termen, data die een gebruiker omschrijft, zonder dat het hoeft te weten wie je precies bent. Indirect kan men daarna alsnog herleiden wie de persoon in kwestie moet zijn geweest, ook al is het niet mogelijk om bijvoorbeeld de berichten te lezen.

Al eerder deed Facebook een poging om WhatsApp en Facebook met elkaar te koppelen. Dat zorgde voor veel weerstand, maar Facebook deinsde dit keer niet terug en heeft recentelijk Messenger en Instagram langzaam maar geïntegreerd in WhatsApp, ook al is dit niet altijd even snel te herkennen. Overigens is het niet alleen het feit dat Facebook al haar apps met elkaar probeert te combineren om op die manier de gegevens sluitend te maken en nog gerichter reclame te maken (en deze te delen met derde partijen), maar ook of vooral de hoeveelheid aan metadata het vergaart en de manier waarop Facebook omgaat met deze informatie. Hierdoor is het gebruik van de app voor mensen die privacy hoog op de agenda hebben staan, een doorn in het oog.

Overigens is het niet helemaal gek wat Facebook doet. Het business model van Facebook en dus WhatsApp is gebaseerd op inkomsten uit advertenties, terwijl Signal gefocust is op privacy en een non-profit organisatie als eigenaar heeft waardoor het delen van gegevens in ruil voor geld onnodig is.

Hier beneden kun je een vergelijking zien van de metadata die WhatsApp en Signal vergaren om deze te linken en te herleiden naar de eindgebruiker.

WhatsApp

Aankoop historie
Financiële informatie (creditcard gegevens)
Contacten en telefoonnummers
Locatie
Telefoonnummer
Gebruikersdata (profielen, statussen)
Gebruikers ID
Telefoon ID
Verbruiksdata
Diagnostiek (performance, crash data)

Signal

Geen.

Signal heeft een telefoonnummer nodig om je te verifiëren, maar deze wordt niet opgeslagen en dus is het niet te herleiden naar de eindgebruiker.

Vanuit privacy perspectief is het erg belangrijk om te begrijpen dat het dus niet zozeer gaat om Signal als product, maar wat voor data het opslaat en wat het ermee doet. In het geval van Signal is het dus niets, wat ze enkele al een perfecte score had opgeleverd in een privacy & security onderzoek van non-profit organisatie Electronic Frontier Foundation uit 2014.

Om nog een stapje verder te gaan: WhatsApp krijgt nu ook data binnen van Messenger. Messenger verwerkt niet alleen dezelfde metadata als WhatsApp, maar voegt daar nog een paar aan toe waardoor de combinatie van die twee al snel een goudmijn wordt voor Facebook.

Messenger

Aankoop historie
Financiële informatie (creditcard gegevens)
Contacten en telefoonnummers
Locatie
Telefoonnummer
Gebruikersdata (profielen, statussen)
Gebruikers ID
Telefoon ID
Verbruiksdata
Diagnostiek (performance, crash data)
+ Zoekgeschiedenis
+ Gezondheidsinformatie
+ Extra gebruikersdata (spelletjes, chat berichten, audio berichten / voice memos, video’s, afbeeldingen)

De consument

WhatsApp is nog altijd enorm populair onder de consumenten en qua gebruiksgemak wint het nog op veel vlakken van Signal, waardoor het niet simpel is voor Signal om nieuwe zielen te winnen. Deze vicieuze cirkel wordt wel langzamerhand verbroken door druk van de verschillende instanties en het negatieve nieuws omtrent Facebook en de manier waarop zij omgaan met de gegevens van gebruikers. Hierdoor wint het nu langzamerhand terrein, maar het gros van in ieder geval Nederlandse gebruikers blijft op WhatsApp.

Zo waren er in Nederland 3 miljoen mensen die eind 2020, dagelijks gebruik maakten van de (video)belfunctie. Nog sterker: ongeveer 95 procent van de smartphonegebruikers hebben WhatsApp geïnstalleerd op de telefoon: een statistiek waar Signal vooralsnog van kan dromen. Wel werd duidelijk dat WhatsApp in 2021 voor het eerst sinds jaren, niet gegroeid is qua gebruikersaantallen. Alhoewel het lastig is om daar een conclusie uit te trekken, geeft het wel aan dat de rek eruit is. Helaas is het wat lastiger om aan data omtrent Signal gebruikers in Nederland te komen, dus een eerlijke vergelijking kunnen we niet maken, maar naar schatting heeft Signal wereldwijd meer dan 105 miljoen gebruikers waarvan er 40 miljoen dagelijks actief zijn. In Nederland heeft is het aantal gebruikers ruim onder de miljoen, maar zoals aangegeven is er een stijgende lijn sinds WhatsApp en Facebook steeds meer worden verweven.

Signal speelt dan ook steeds meer in op het privacy aspect en gebruikt onder andere een quote van klokkenluider Edward Snowden op de hoofdpagina om mensen over te halen de app te gebruiken. Ook Jack Dorsey, medeoprichter van Twitter, staat er prominent op en benoemt de manier waarop de app in elkaar steekt en het feit dat het open source is, als iets dat de app uniek maakt. Hoe groot het effect precies zal zijn, zal nog moeten blijken, maar feit is dat WhatsApp nu meer dan ooit tevoren rekening moet houden met concurrentie en dat de strijd nu pas echt begonnen is.